Bezsenność – przyczyny, objawy, zapobieganie
Bezsenność stanowi jedno z najczęstszych zaburzeń snu. Problem ten szczególnie często pojawia się u osób starszych, pacjentów z chorobami przewlekłymi oraz osób narażonych na przewlekły stres. Farmaceuci odgrywają kluczową rolę w edukacji pacjentów na temat przyczyn bezsenności oraz sposobów jej zapobiegania. W artykule omówimy najważniejsze aspekty tego schorzenia z perspektywy farmaceutycznej.
Spis treści
Bezsenność – co to za stan i jakie ma przyczyny?
Bezsenność to zaburzenie snu, które charakteryzuje się trudnościami z zasypianiem, utrzymaniem snu przez całą noc lub ze zbyt wczesnym wybudzaniem się.
Dolegliwość ta może mieć różne podłoże, w tym psychologiczne, somatyczne oraz związane z trybem życia pacjenta.
Wyróżnia się dwa główne typy bezsenności:
- pierwotna – występuje bez wyraźnej przyczyny medycznej. Może być związana z przewlekłym stresem, zaburzeniami lękowymi lub depresją,
- wtórna – jest skutkiem innego schorzenia lub działania substancji (np. leków, alkoholu, kofeiny).
Najczęstsze przyczyny bezsenności to:
- Czynniki psychologiczne – stres, depresja, zaburzenia lękowe.
- Choroby somatyczne – przewlekły ból, refluks żołądkowo-przełykowy, nadczynność tarczycy, choroby neurologiczne.
- Zaburzenia rytmu dobowego – praca zmianowa, częste podróże między strefami czasowymi.
- Czynniki środowiskowe – hałas, światło, nieodpowiednia temperatura w sypialni.
- Stosowanie substancji pobudzających – kofeina, nikotyna, alkohol, niektóre leki (np. beta-adrenolityki, kortykosteroidy).
Objawy bezsenności
Pacjenci skarżący się na bezsenność najczęściej zgłaszają:
- trudności z zasypianiem (latencyjna bezsenność),
- częste wybudzenia w nocy,
- wczesne budzenie się i niemożność ponownego zaśnięcia,
- uczucie zmęczenia i senności w ciągu dnia,
- obniżoną koncentrację i pogorszenie funkcji poznawczych,
- drażliwość, napięcie nerwowe.
Długotrwała bezsenność może prowadzić do zaburzeń metabolicznych, nadciśnienia, a nawet zwiększać ryzyko depresji i chorób neurodegeneracyjnych.
Metody zapobiegania bezsenności
Farmaceuci mogą doradzać pacjentom w zakresie tzw. higieny snu. Oto najważniejsze wskazówki:
- Regularne godziny snu
- Unikanie ekspozycji na ekrany (smartfony, telewizory) na godzinę przed snem.
- Ograniczenie spożycia kofeiny, alkoholu i nikotyny w godzinach popołudniowych czy wieczornych.
- Utrzymanie odpowiedniej temperatury i ciemności w sypialni.
- Regularna aktywność fizyczna – ale nie bezpośrednio przed snem.
Wskazówka
Opis
Regularne godziny snu
Chodzenie spać i wstawanie o tej samej porze każdego dnia, nawet w weekendy, pomaga uregulować wewnętrzny zegar biologiczny.
Unikanie ekranów
Światło emitowane przez ekrany smartfonów, tabletów i komputerów hamuje produkcję melatoniny – hormonu snu. Warto zrezygnować z korzystania z urządzeń elektronicznych na co najmniej godzinę przed snem.
Ograniczenie stymulantów
Kofeina, alkohol i nikotyna pobudzają układ nerwowy i utrudniają zasypianie. Warto ograniczyć ich spożycie w drugiej połowie dnia.
Optymalne warunki w sypialni
Sypialnia powinna być ciemna, cicha i chłodna. Odpowiednia temperatura sprzyja zasypianiu.
Regularna aktywność fizyczna
Regularne ćwiczenia fizyczne poprawiają jakość snu, ale warto unikać intensywnych treningów tuż przed snem.
Tabela nr 1. Wybrane metody zapobiegania bezsenności. Oprac. własne na podstawie ogólnodostępnych źródeł.
Lekarstwa nasenne powinny być stosowane krótkoterminowo i pod nadzorem lekarza. W terapii bezsenności stosuje się, m.in.:
- Leki przeciwhistaminowe (I generacji) – np. difenhydramina, hydroksyzyna – stosowane doraźnie w leczeniu krótkotrwałej bezsenności.
- Agoniści receptorów benzodiazepinowych (Z-drugs) – zolpidem, zopiklon, zaleplon – skuteczne, ale z ryzykiem uzależnienia.
- Benzodiazepiny – diazepam, lorazepam – ograniczone zastosowanie ze względu na ryzyko uzależnienia.
- Melatonina – szczególnie skuteczna w zaburzeniach rytmu dobowego i u osób starszych.
- Preparaty roślinne – ekstrakt z kozłka lekarskiego, melisa, szyszki chmielu – mogą być stosowane wspomagająco w łagodnej bezsenności.
W ramach łagodzenia objawów tej dolegliwości farmaceuci mogą też rekomendować pacjentom suplementy, takie jak:
- Melatonina – reguluje rytm dobowy i wspomaga zasypianie.
- Magnez – wspiera funkcjonowanie układu nerwowego i działa uspokajająco.
- L-teanina – aminokwas o działaniu relaksacyjnym.
Farmaceuci mogą odegrać kluczową rolę w edukacji dotyczącej higieny snu, rekomendacji skutecznych metod farmakologicznych i niefarmakologicznych oraz wczesnym wykrywaniu poważniejszych zaburzeń wymagających interwencji lekarskiej.
Bezsenność to poważny problem zdrowotny, który może prowadzić do licznych konsekwencji dla zdrowia pacjenta. Właściwe podejście do problemu może znacząco poprawić jakość życia pacjentów i zmniejszyć negatywne skutki przewlekłego niedoboru snu.
Bibliografia:
Mayo Clinic. (2024, January 16). Insomnia – Symptoms and causes. Mayo Clinic. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/insomnia/symptoms-causes/syc-20355167
